Voor de omgeving is het vreemd als er opeens iemand rondloopt of binnenkomt en totaal geen reactie geeft terwijl deze persoon wel gewoon de ogen open kan hebben. Waarom iemand precies slaapwandelt is niet bekend, met dromen heeft het niets te maken noch met eventuele spanningen. Het moment dat een slaapwandelaar gaat slaapwandelen is meestal in het derde of vierde stadium van de slaap.
In deze stadia van de slaap is iemand geheel ontspannen en werkt alles langzamer, zelfs de hartslag. Het is moeilijk om in dit langzame stadium iemand wakker te krijgen. Wordt de slaapwandelaar gewekt dan zal deze vaak op een boze manier reageren. In tegenstelling wat ooit verteld is kan het geen kwaad om iemand tijdens het slaapwandelen te wekken, zeker niet als er gevaar dreigt. Tijdens het slaapwandelen kunnen dingen verricht worden, zij het op een langzame manier. Zo kan de slaapwandelaar naar de ijskast lopen, drinken of eten pakken en de deur weer netjes dichtdoen. De dag erna heeft de slaapwandelaar geen idee wat hij of zij gedaan heeft.
Onderzoek heeft uitgewezen dat meer mannen dan vrouwen slaapwandelen, de reden hiervoor is niet bekend. Ook slaapwandelen kinderen vaker dan volwassenen, sommigen groeien over dit stadium heen en liggen als volwassenen keurig de hele nacht in bed. Een slaapwandelaar zelf heeft geen idee van zijn of haar nachtelijke tochten en wordt weer gewoon in het eigen bed wakker. Iemand die veel slaapwandelt kan op een gegeven moment dodelijk vermoeid raken door een tekort aan rust.