Op het moment dat men hoest dan is er sprake van een reflexmatige explosieve uitademing. Deze ontstaat bij een prikkeling van de luchtwegen en het hoesten maakt deze dan schoon door slijm en vreemde voorwerpen op te hoesten zodat deze af kunnen worden gevoerd. Samen met de kleine haartjes welke in de keelholte en de neus aanwezig zijn, welke grovere vuildeeltjes vasthouden en de slijmvliezen die de fijnere deeltjes vuil naar boven in de keelholte brengen vormt het hoesten de laatste stap om het vuil dat afkomstig is uit de longen naar buiten de keel te transporteren waarna het slijm kan wordt doorgeslikt of uit kan worden gespuugd.

Personen die, bijvoorbeeld doordat zij te maken hebben met een motorische handicap, niet in staat zijn om te hoesten, lopen een grote kans op het krijgen van een longontsteking, op het moment dat ze zich verslikken. De hoestreflex heeft namelijk een erg voorname rol bij het schoonhouden van de luchtwegen.

Hoest kan verder als gevolg of als symptoom optreden van een andere aandoening zoals bijvoorbeeld verkoudheid, zuurbranden, longontsteking, astma, bronchitis, COPD, griep, stoflongen, tuberculose en longkanker. Bij een aantal vormen van luchtwegaandoeningen, zoals bij kinkhoest, zijn er gevallen bekend waarbij patiënten zo veel en hard moeten hoesten dat ribben braken, of de borstspieren doorgescheurden.

Naast het gevolg van een aandoening, kan de oorzaak van hoesten worden gevonden in een irritatie of obstructie (verstopping) van de luchtwegen, ten gevolge van het verslikken in of het binnenkrijgen van voedsel, een voorwerp of van rook.